Bron: 5 rode vlaggen van een narcistische relatie
Waarom komen narcisten overal mee weg?
Narcisten zijn mensen die op het eerste gezicht schijnbaar onaantastbaar lijken. Ze manipuleren, liegen en bedriegen zonder schroom, en toch lijken ze er telkens weer mee weg te komen. Een van de belangrijkste redenen waarom narcisten overal mee wegkomen, is hun vermogen om de mensen om hen heen te manipuleren. Narcisten hebben een scherp inzicht in menselijke zwakheden en weten instinctief hoe ze deze kunnen uitbuiten. Ze hebben een talent om anderen te laten geloven dat ze onschuldig zijn of zelf het slachtoffer zijn in een situatie.
Narcisten maken gebruik van tactieken zoals:
Gaslighting: het verdraaien van de realiteit zodat de ander begint te twijfelen aan de eigen waarneming.
Projectie: het eigen slechte gedrag toeschrijven aan anderen om zichzelf vrij te pleiten van (terechte!) kritiek.
Love bombing: narcisten kunnen buitengewoon charmant en liefdevol overkomen, waardoor hun ware aard vaak lange tijd verborgen blijft.
Daarnaast waardeert onze samenleving succes, kracht en zelfvertrouwen. Narcisten spelen hier handig op in door zich voor te doen als het toonbeeld van deze eigenschappen. Ze blazen hun prestaties op, nemen de leiding in situaties en vertonen vaak een hoge mate van zelfvertrouwen.
Een andere reden waarom narcisten overal mee wegkomen, is hun vermogen om hun zich aan te passen aan sociale situaties én hun gedrag aan te passen aan hun publiek. Ze vertonen attent gedrag die ze bovendien ge(mis)bruiken om anderen te misleiden.
In openbare settings kunnen ze vriendelijk, grappig en innemend lijken, waardoor het voor buitenstaanders moeilijk is om te geloven dat ze in privé situaties misbruik maken van hun dierbaren. Dit masker zorgt ervoor dat mensen hen blijven vertrouwen, zelfs als ze anderen schade toebrengen. Hun manipulatieve charme werkt als een schild tegen beschuldigingen en voorkomt dat ze verantwoording moeten afleggen.
Daarnaast speelt de kracht van ontkenning een belangrijke rol. Slachtoffers willen vaak niet (h)erkennen dat ze worden misbruikt of gemanipuleerd. Ze klampen zich vast aan een beeld van de narcist als een goede, charmante persoon, zelfs als het bewijs dit tegenspreekt.
Hoewel het lijkt alsof narcisten overal mee wegkomen, is dit maar tijdelijk. Uiteindelijk komt hun ware aard vroeg of laat aan de oppervlakte. Door inzicht te krijgen in hun tactieken en je bewust te worden van hun manipulaties, kun je hun greep doorbreken. Het is essentieel dat je trouw blijft aan je eigen waarheid en je je niet door hun narcistische spelletjes laat meeslepen.
Waarom is het zo moeilijk om de narcist in je leven te verlaten?
Uit een relatie stappen is altijd moeilijk. Een relatie stopzetten waarin je misbruikt wordt, zou makkelijker moeten zijn, omdat je heel goed weet dat die relatie je schade toebrengt. Maar toch is het zoveel moeilijker, voor velen zelfs haast onmogelijk. Hoe komt dat?
Slachtoffers van narcistisch misbruik, komen in therapie allemaal met een eigen versie van deze vraag:
Vroeger was ik helemaal anders: Ik had een goeie job, ik had veel vrienden, en meestal was ik gelukkig. Nu ben ik een wrak. Ik kan me niet langer concentreren, ik heb voortdurend stress en angst. Ik herken mijzelf niet meer. Ik weet dat ik in een destructieve relatie zit (met een narcist die mij misbruikt) maar op de één of andere manier, lukt het me niet om de narcist voor eens en voor altijd te verlaten. Ik heb het al zo vaak geprobeerd, maar het lukt me niet. Kan je mij helpen?
Dit is een veel voorkomende vraag: “Ik wéét heel goed dat deze persoon niet goed is voor mij, dat hij/zij mij misbruikt, dat ik enkel een leverancier van narcistische brandstof (narcissistic fuel) ben. Ik moet hier uit. Maar het lukt me niet.”
Als je die vragen herkent, en je hebt zelf ook in de situatie gezeten waar je (soms letterlijk) op je knieën smeekt om wat kruimels van aandacht of affectie van de narcist, maar tegelijk weet dat je eigenlijk gewoon weg zou moeten gaan zonder omkijken, weet dan dat je niet alleen bent.
En dat er een antwoord is op die vraag: het is zo moeilijk omwille van de combinatie van “Trauma Bonding”, “Partiële Bekrachtiging” en “Stockholm Syndroom”.
I. Trauma Bonding
Wij mensen, zijn sterk geneigd om ons te verbinden met mensen rond ons. Dit vermogen om ons te verbinden is de lijm die families en relaties samen houdt. Als we ons onzeker voelen of ons in gevaar bevinden, is het ook onze natuurlijke respons om hulp te zoeken bij de mensen waarmee we die verbinding hebben. Maar wat gebeurt er als de persoon waarmee we ons verbonden, iemand is die ons misbruikt? Dan werkt onze neiging om ons verbonden te voelen tegen ons.
In normale omstandigheden, zouden we weg kunnen stappen van een persoon die ons misbruikt en ergens anders hulp of veiligheid gaan zoeken. Jammer genoeg, de omstandigheden met een narcist zijn allesbehalve “normaal”.
Met Narcistische Trauma Bonding, wordt je eerst overladen met intense liefde, erkenning en bevestiging. Het lijkt wel of een droom uitkomt. Dan, geleidelijk aan, verandert de verhouding tussen positieve en negatieve gebeurtenissen. Vaak zo subtiel, dat je niet kan zeggen wanneer het gebeurde. Tot je je op een moment in ruzies vindt met iemand waar je ontzettend veel van houdt en die zegt dat alles wat er gebeurt jouw schuld is.
Als je niet onmiddellijk weggaat en nooit meer omkijkt, dan laat je jezelf toe om de psychologische gevangene te worden van de narcist. Je zal jezelf verbonden voelen met iemand die jou kapot probeert te maken. Het is alsof je ervoor kiest om heroïne verslaafd te worden, wetende dat het zal leiden tot je ondergang. Je bent nu verslaafd aan deze persoon en zijn erkenning, je wil enkel zijn/haar liefde en niemand anders. Je zou moeten stoppen, maar het lukt niet. Het lukt écht niet. Wat je ook probeert.
De 7 stappen van Trauma Bonding
Stap 1. Love Bombing
De narcist geeft je heel veel erkenning, heel veel liefde en heel veel bevestiging. In vele gevallen overdreven. Je wordt gebombardeerd en overspoeld door liefdevolle woorden en attenties. Door mirroring (de narcist heeft al jouw interesses, waardoor het een soulmate lijkt) krijg je het gevoel dat je nog nooit zo verliefd bent geweest.
Stap 2. Vertrouwen en afhankelijkheid
Je begint te geloven dat je de ware gevonden hebt. Dat deze persoon voor altijd van je zal houden. Je bent nu afhankelijk van zijn/haar liefde en erkenning.
Stap 3. De kritiek begint
De narcist gaat de liefde en erkenning geleidelijk vervangen door kritiek. De narcist begint jou de schuld te geven van een aantal dingen. Hij/zij begint eisen te stellen.
Stap 4. Gaslighting
De narcist geeft je de schuld van alles. Als je hen zou vertrouwen en exact zou doen wat zij vragen, dan zou je terug naar stap 1 kunnen gaan. Ze willen dat jij begint te twijfelen aan jouw eigen perceptie van de werkelijkheid en hun werkelijkheid aanvaardt, door middel van gaslighting.
Stap 5. De controle
Je weet niet wat je moet geloven, maar je voelt dat je alles op zijn/haar manier moet proberen te doen om terug naar stap 1 te geraken.
Stap 6. Berusting en verlies van eigenheid
Het wordt erger. Niet beter. Wanneer je terug probeert te vechten, wanneer je probeert op te komen voor jezelf, verhoogt het misbruik. Voor de lieve vrede en om de aanhoudende ruzies te stoppen, berust je. Je bent ongelukkig, verward en je zelfvertrouwen is tot een minimum gezakt.
Stap 7. Verslaving
Je vrienden en familie beginnen zich zorgen te maken over jou. Je weet dat je in een vreselijke situatie bent terechtgekomen, maar je voelt dat je niet weg kan omdat die persoon nu alles is voor je. Je zoekt naar manieren om terug erkenning en liefde te krijgen van die persoon. Het is het enige waar je nog mee bezig bent.
Hoe hard je ook probeert, het is onmogelijk om hier stappen omhoog te zetten. De enige weg is naar beneden.
Maar hoe kan het dat dit een gezond, normaal functionerend iemand als ik kan overkomen?
Het antwoord op die vraag ligt in het begrijpen van de onderliggende dynamiek van hoe mensen reageren op een combinatie van afhankelijkheid en misbruik, gekoppeld met “partiële bekrachtiging”.
II. Partiële Bekrachtiging
Dit klassieke experiment legt het uit: Er zit een rat in een kooitje en in dat kooitje is een hendeltje. Als de rat aan het hendeltje trekt, wordt het beloond met een beetje eten (dat is operante conditionering, omdat de bekrachtiging volgt op een handeling van de rat). In een eerste situatie krijgt de rat élke keer als het aan het hendeltje komt, eten. In deze eerste situatie leert het ratje dit gedrag heel snel aan. Als er plots geen eten meer komt, zal de rat dit gedrag ook snel afleren.
In een tweede situatie krijgt de rat maar af en toe (en op willekeurige) tijdstippen eten bij het aanraken van het hendeltje. Dit heet partiële beloning/bekrachtiging. In deze situatie zal het gedrag van de rat veel minder snel aangeleerd worden, maar eens er geen beloning meer volgt, zal het ratje toch nog heel lang blijven proberen, m.a.w. dit aangeleerde gedrag wordt heel traag afgeleerd.
Bij narcisten gebeurt dit ook: in een relatie met een narcist zal je maar heel af en toe en willekeurig beloond worden (met wat liefde). Daarom is het zo verslavend. Je blijft aan dat hendeltje trekken, omdat je weet, ooit… krijg je misschien toch dat kruimeltje liefde waar je zo naar hunkert…
III. Stockholm Syndroom
Tijdens een bankoverval met gijzeling in Stockholm in 1973, bleek dat de vier gegijzelde bankbedienden (1 man en 3 vrouwen) empathie en sympathie hadden gekregen voor de gijzelnemers. De reden daarvoor was dat de overvallers af en toe vriendelijke dingen deden voor hun gevangenen. Deze kleine vriendelijke gebaren waren voor de bankbedienden in die mate van belang, dat ze zelfs vergaten dat ze in een levensbedreigende situatie zaten. Meer zelfs: na de gijzeling gingen twee van hen door met het verdedigen van hun gijzelnemers. Eén van de vrouwelijke gegijzelden begon nadien een romantische relatie met een gijzelaar en een andere vrouw zamelde geld in voor de verdediging van een andere gijzelaar.
Bij narcisten gaat het net zo: door de (paar) vriendelijke daden tijdens het misbruik, worden de empathische gevoelens van de slachtoffers in die mate aangesproken, dat ze sympathie krijgen voor de narcist/gijzelnemer.
Dit zijn de redenen waarom het zo moeilijk is om de narcist in je leven te verlaten. Gemiddeld duurt het dan ook 7 keer, voor een slachtoffer de relatie definitief verlaat.
Kom een narcist altijd terug?
Dat is geen standaardregel dat alle narcisten terugkomen. Als ze dat wel doen, dan schuilen daar geen oprechte intenties achter, integendeel. Deze tactiek heet hoovering. Hierbij probeert de narcist je terug in de relatie te zuigen middels valse en loze beloftes die hij of zij niet zal nakomen. Plots beloven ze beterschap, ze beloven om te veranderen, kunnen ineens empathisch en begripvol zijn… maar vergis je niet… dit is een onderdeel van hun manipulatietechniek een emotionele reactie bij je uit te lokken, in de hoop dat je hen nog een kans geeft. Narcisten worden niet graag afgewezen dus hoovering is een veelgebruikte techniek die ze aanwenden om een ex terug te winnen.
Bovendien kan deze manipulatietechniek variëren van subtiel contact, tot intense pogingen om de ex-partner opnieuw aan zich te binden. Narcisten hooveren om controle en macht te behouden, om narcistisch voorraad te krijgen en hun slachtoffer(s) volledig te destabiliseren